انجمن تاریخ اقتصادی ـ مجموعه‌ای اثرگذار در مطالعات میان رشته‌ای
انجمن تاریخ اقتصادی ـ مجموعه‌ای اثرگذار در مطالعات میان رشته‌ای
تاریخ بلاگ ـ نویسنده: مرتضی میرحسینی
انجمن تاریخ اقتصادی از مهم‌ترین و معتبرترین مجموعه‌های علمی در زمینه مطالعات میان رشته‌ای تاریخ و اقتصاد است و با سیاست‌های تشویقی خاص خود بر بخش بزرگی از این عرصه اثر می‌گذارد. همچنین از طریق برنامه‌های مستمر و ارتباطات گسترده و جوایز چندگانۀ خود، پژوهشگران و دانشمندان زیادی را از گوشه و کنار جهان با مسائل مرتبط با تحقیقات حوزۀ تاریخ اقتصادی درگیر می‌کند. در این نوشته به گوشه‌هایی از کارهای این انجمن می‌پردازیم و چگونگی اثرگذاری آن را بررسی می‌کنیم.
اشاره به موضوع و مقدماتی برای بحث
به نوشتۀ کریستوفر لوید (Christopher Lloyd) توجه به تاریخ اقتصادی و نگارش آثاری در این زمینه «محصول عصر روشنگری» و یکی از نتایج شناخت و آگاهی «اروپائیان از تفاوت‌های موجود بین سازمان‌های اجتماعی و ثروت مادی دولت‌های اروپایی و ملل امریکا و افریقا و آسیاست». واژۀ کلیدی در این‌جا، «تفاوت» است؛ زیرا شناخت اینکه ثروت یک جامعه بیشتر از بازرگانی و تجارت به دست می‌آید یا به کشاورزی و تولیدات صنعتی وابسته است، کمک زیادی به فهم روابط فردی و طبقاتی و بسترها و امکانات و محدودیت‌های موجود در آن جامعه می‌کند[۱]. از نظر بیشتر علاقه‌مندان به تاریخ اقتصادی، درک سایر مسائل همچون شکل‌گیری فضای مناسب برای توسعۀ سیاسی یا نقش نیروی کار در بقا و پویایی جامعه به شناخت ما از این «تفاوت» در سازمان‌ها و ساختارهای اقتصادی جوامع بازمی‌گردد. ما به این بحث که نقش اقتصاد و سازمان‌های اقتصادی در پیشرفت یا پسرفت یک جامعه چیست و شناخت آن چگونه مسیر شناخت جامعه را هموار می‌کند کاری نداریم، اما اشاره به این واقعیت ضروری است که امروزه تاریخ اقتصادی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های مطالعه و پژوهش هم برای پژوهشگران علم اقتصاد و هم برای تاریخ‌آموختگان به شمار می‌رود و مراکز علمی و تحقیقاتی کوچک و بزرگ زیادی هم وجود دارند که هر کدام به انگیزه و با هدفی، مستقیم یا غیرمستقیم از چنین مطالعاتی پشتیبانی می‌کنند. انجمن تاریخ اقتصادی دانشگاه ویسکانسین (Wisconsin) یکی از مهم‌ترین و معتبرترین مجموعه‌ها در این زمینه است که با سیاست‌های تشویقی خاص خود به بخش بزرگی از مطالعات این حوزه جهت می‌دهد و با برنامه‌های مستمر و ارتباطات گسترده و جوایز چندگانۀ خود، پژوهشگران و دانشمندان زیادی را از گوشه و کنار جهان با مسائل مرتبط با تحقیقات حوزۀ تاریخ اقتصادی درگیر می‌کند.
ـ
نگاهی به تاریخچه انجمن تاریخ اقتصادی و اهداف و اولویت‌های آن
انجمن تاریخ اقتصادی، سال ۱۹۴۰ با هدف «تشویق مطالعه و پژوهش در زمینۀ تاریخ اقتصادی و تمام موضوعات مرتبط با آن» و نیز «کوشش برای ارتقای سطح چنین مطالعاتی» شکل گرفت[۲]. این انجمن در ابتدای کار بیشتر روی روش‌های پژوهش مشترک در اقتصاد و تاریخ و جمع‌آوری و تدوین مستندات و مواد و مصالح برای تحقیق و نگارش در این زمینه متمرکز بود، اما رفته‌رفته و با آشکار شدن این واقعیت که درک تاریخ اقتصادی، کیفیت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری را، هم در امور خُرد و هم در امور کلان ارتقا می‌دهد، حیطۀ کاری آن نیز گسترش پیدا کرد. هرچند هنوز هویت و ماهیت این انجمن، به همان کار پژوهشی و مطالعاتی آن وابسته است و اعضای جدید به اهداف ابتدای کار و ایده‌های نسل او وفادار و پایبند مانده‌اند. اما خواه‌ناخواه، رشد دانش و پیشرفت مطالعات تاریخ اقتصادی (که هدف اصلی و بنیادی انجمن محسوب می‌شود) اثر مثبت خود را در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری می‌گذارد و همچنان خواهد گذاشت. زیرا شناخت درست و مرور اصولی و علمی و روشمند تجربه‌های گذشته، چه آن‌هایی که موفق بوده‌اند و چه آن‌هایی که به شکست انجامیدند، به کاهش هزینه‌های احتمالی و پیش‌بینی نشدۀ برنامه‌ها و نیز مدیریت پیامدهای ریز و درشت هر تصمیم کمک می‌کند. به عبارت دیگر نتایج این دسته پژوهش‌ها، چارچوب مناسبی را برای پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی مشابه این پرسش که چگونه کاری را با کمترین هزینه اقتصادی و تبعات اجتماعی شروع کنیم و به پایان ببریم در اختیار ما قرار می‌دهد. همچنین مطالعه دربارۀ موضوعات و مسائلی مانند بحران‌های اقتصادی دهه‌های اخیر و علل و عوامل موثر در ایجاد و تداوم آن‌ها، و نیز تدابیری که دولت‌ها در مواجهه با این بحران‌ها به کار بستند، پشتوانۀ مناسبی برای پیشگیری و مهار تلاطم‌ها و بی‌ثباتی‌های آتی فراهم می‌سازد؛ ولو اینکه در عمل برخی دولت‌ها توجه چندانی به نتایج مطالعات و پژوهش‌ها نداشته باشند و از روی تکبر یا بلاهت و جهل، این انباشت دانش و معرفت را نادیده بگیرند.
ـ
اثرگذاری و نقش‌آفرینی؛ تحریک پژوهشگران و جهت‌دهی به مطالعات
دربارۀ انجمن تاریخ اقتصادی و نگرش حاکم بر آن گفتنی‌ها بسیار است. می‌توان از دلبستگی عمیق آن به ارتقای سطح آموزش عالی و دانشگاهی در حوزۀ تاریخ اقتصاد گفت و از باور اعضای اصلی آن به این اصل که کوشش برای شناخت و فهم مسائل همیشه ناکافی است نوشت؛ اینکه هرچقدر هم پژوهش‌ها و مطالعات امروز پیگیرانه و عمیق و ارزشمند باشد، همیشه بازهم جای کار بیشتر و عمیق‌تر برای فردا وجود دارد؛ اینکه عبارت‌هایی مانند «تشریح مسئله یک بار برای همیشه» در علوم انسانی و اجتماعی هیچ اعتباری ندارد و راه بازاندیشی دربارۀ قطعی‌ترین و بدیهی‌ترین موضوعات هرگز بسته نیست. اما در ابتدای متن اشاره شد که انجمن بیشتر برنامه‌های خود را به کمک و با همراهی دانشگاه‌های معتبر جهان مثل کمبریج و کلمبیا پیش می‌برد و از طریق ارتباطات گسترده و تأکید بر علایق مشترک، محافل علمی و دانشگاهی را در اغلب کارها و طرح‌های خود شریک می‌سازد. همچنین سالی چهار شماره از مجله «ژورنال تاریخ اقتصادی» را منتشر می‌کند که هدف عمده و اصلی آن «ترویج پژوهش‌های علمی و روشمند در تاریخ اقتصادی و جنبه‌های مختلف آن از گذشته تا امروز و تشویق مطالعات میان‌رشته‌ای تاریخ و اقتصاد است[۳].
مجله و اهمیت آن به کنار، مهم‌ترین برنامه‌های انگیزشی انجمن تاریخ اقتصادی، جوایز هفت‌گانه‌ای است که هر سال یا هر دو سال یک‌بار به بهترین و پیشروترین تحقیقات مرتبط با اهداف خود اعطا می‌کند. مثل جایزۀ دوسالانۀ گئورکی رنکی که به بهترین کتاب پژوهشی در موضوع تاریخ اقتصادی اروپا داده می‌شود[۴]. شرط اولیه برای پذیرش و داوری آثار این جایزه آن است که کتاب، تاریخ اقتصادی اروپا یا گوشه‌ای از آن را بررسی کند و در این بررسی، تجربیات و نگرش‌های مختلفِ موجود در آن دوره را به مقایسه بگذارد. همچنین در کنار ردیابی روندهای گذشته، پیش‌بینی‌هایی هم دربارۀ آنچه خواهد شد داشته باشد و دیروز را به امروز و به فردا پیوند بزند؛ و از «آنچه بوده» به «آنچه هست» و سپس به «آنچه خواهد شد» برسد.
ـ
توضیح درباره ارجاعات درون متن:
[۱] خود «تاریخ اقتصادی» موضوع بسیار گسترده‌ای است که امکان ورود به آن در این متن وجود نداشت. آنچه را هم که ما در این‌جا به آن استناد کردیم، از کتاب فصل ششم کتاب «فلسفۀ تاریخ» ترجمۀ حسینعلی نوذری (انتشارات طرح نو) بود.
[۲] بیشتر اطلاعاتی که در این نوشته دربارۀ انجمن تاریخ اقتصادی (The Economic History Association) ارائه شد، از سایت این انجمن اخذ شده است. نشانی سایت:
[3] مجله «ژورنال تاریخ اقتصادی» (The Journal of Economic History) به همت انتشارات دانشگاه کمبریج منتشر می‌شود. لینک‌های زیر اطلاعات بیشتری را در این باره در اختیارتان می‌گذارند:
http://eh.net/eha/publications/the-journal-of-economic-history/
https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-economic-history
[4] به اعتبار و افتخار و احترام نام مورخ مجار، گئورکی رنکی (Gyorgy Ranki) این نام را برای این جایزه انتخاب کرده‌اند. نخستین دوره این جایزه به سال ۱۹۸۹ برمی‌گردد. از نکات جالب دربارۀ شرایط پذیرش آثار در این جایزه محدودیتی است که برای خود اعضای انجمن در نظر گرفته‌اند. مؤلفانی که عضو انجمن محسوب می‌شوند مجاز به حضور در این رقابت نیستند. اطلاعات بیشتر در این باره:
