عمر مختار که بود؟ کوتاه درباره مردی که شیر صحرا لقب گرفت
عمر مختار که بود؟ کوتاه درباره مردی که شیر صحرا لقب گرفت
مرتضی میرحسینی: ۲۶ شهریور ۱۳۹۹ بود که به مناسبت روز شهادت عمر مختار یادداشتی برای ستون «امروز در تاریخ» (صفحه آخر) روزنامه اعتماد نوشتم. به نظرم یادداشت خوب و جالبی شده بود، هرچند هنگام بسته شدن صفحه آخر روزنامه، گویا به خاطر کمبود جا، بخشی از آن حذف شد. در اینجا، متن کامل آن یادداشت را منتشر می‌کنم.
در لیبی او را با لقب شیر صحرا می‌شناختند و ایتالیایی‌ها سال ۱۹۳۱ در چنین روزی دارش زدند، زیرا برای استقلال کشورش با آنان می‌جنگید. معلمی بود که نه از جاه‌طلبی، که به جبر شرایط زمانه سلاح به دست گرفت و زندگی خود را وقف مبارزه با دشمنان کشورش کرد. عمر مختار در جنزور، روستای کوچکی نزدیک ساحل مدیترانه متولد شد. پدرش را همان کودکی از دست داد و در یتیمی و فقر رشد کرد. شیخی که سرپرستی عمر مختار را پذیرفت هم شرایط تحصیل او را مهیا کرد و هم واسطه آشنایی او با مفاهیمی مثل استعمار و استقلال شد. در علوم دینی تحصیل کرد و معلم قرآن شد. رفته‌رفته به چنان اعتبار و محبوبتی دست یافت که برای حل وفصل دعواها و اختلافات قبایل به او رجوع می‌کردند و او هم با درایت مردی عاقل و سرد و گرم چشیده، مشکلات و تضادها را به بهترین شکل ممکن چاره می‌کرد. هرچه جلوتر رفت بیشتر و بیشتر از استعمار و مداخله خارجی بیزار شد و با جنبش‌های ضد استعماری که فراتر از لیبی در سراسر نواحی شمالی افریقا فعال بودند – و به جز ایتالیایی‌ها با فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها هم می‌جنگیدند – همکاری کرد و یکی از مردان محوری این جریان شد. بعد از حمله تجاوزکارانه ایتالیا به لیبی که مبارزه شدت گرفت، عمر مختار عملاً به رهبر نیروهای مقاومت کشورش تبدیل شد و فرماندهی جنگ با دشمن اشغال‌گر را به عهده گرفت. سپاه بزرگی نداشت، اما استاد جنگ در صحرا بود. به جغرافیای منطقه تسلط داشت و از این برتری برای طراحی عملیات‌های کمین و غافلگیری، و نیز قطع خطوط ارتباطی و تدارکاتی دشمن بهره می‌برد. دو دهه با فراز و نشیب بسیار با ایتالیایی‌ها جنگید و سرانجام در یکی از درگیری‌ها زخمی شد و به اسارت افتاد. مدت کوتاهی در زندان ایتالیایی‌ها ماند و بعد از برگزاری دادگاهی با حکم از پیش معلوم، جلوی چشم اعضای قبیله و هوادارانش به دار آویخته شد. هرچند سال تولد او دقیق معلوم نیست، اما گفته‌اند که زمان مرگ ۷۳ ساله بود. به نقل از کسانی که روزهای آخر او را از نزدیک دیده بودند پیرمردی بود با قد متوسط و ریش و موهای کاملاً سفید، که بدنی نیرومند و ذهنی هوشیار و شخصیتی محکم و گیرا داشت؛ کوچک‌ترین تضادی در حرف و عملش نبود، هیچ نشانه‌ای از تکبر و خودخواهی و ریا در او دیده نمی‌شد و ساده‌زیستی زاهدانه را سبک زندگی خود کرده بود. هم مردی باتقوا و جنگجویی بی‌باک و نستوه بود، و هم در کارهای تشکیلاتی و سازماندهی نیروها مهارتی کم‌نظیر داشت. نامش در تاریخ اسلام، و تاریخ جنبش‌های ضداستعماری به عنوان شیخ المجاهدین ثبت و ماندگار شده و امروزه برای ما مسلمانان، نامی محترم و عزیز است. در لیبی دانشگاهی به نام او وجود دارد و چهره‌اش روی اسکناس‌های ده دیناری دیده می‌شود. تقریباً در همه کشورهای عربی، خیابانی به نام او وجود دارد. سال ۱۹۸۱ مصطفی عقاد، کارگردان معروف سوری، بخشی از زندگی عمر مختار را در فیلمی به نام شیر صحرا بازآفرینی کرد که در آن آنتونی کوئین بازیگر نقش اصلی بود. جالب اینکه بیشتر هزینه ساخت این فیلم را معمر قذافی، مستبد سرنگون‌شده لیبی پرداخت، زیرا هم به عمر مختار علاقه و ارادت داشت و هم در توهماتش خود را وارث و جانشین او می‌دید.
