یادداشتها

با اعلام جنگ اتریش به صربستان، نخستین جنگ جهانی رسماً شروع شد. از میان پرسش‌هایی که درباره جنگ اول جهانی وجود دارد معمولاً این سه پرسش بیش از سایر سوالات پرسیده می‌شود: چرا اتریش به صربستان اعلام جنگ داد؟ چرا کشورهای دیگر درگیر جنگ شدند؟ پیامدهای این جنگ چه بود؟ در یک کتاب کوچک و نسبتاً قدیمی به نام «تاریخ اروپا از ۱۸۱۵ به بعد» نوشته هنری لیتل‌فیلد پاسخ هر سه پرسش وجود دارد.

ما ادوارد تامپسون را با شاهکارش، یعنی کتاب «تکوین طبقه کارگر در انگلستان» می‌شناسیم، اما این کتاب نه اولین نوشته‌اش بود و نه آخرین‌شان. طبق یک نظرسنجی که از سوی مجله ماهیانه تاریخ امروز (History Today) انجام گرفت او – بعد از فرنان برودل – دومین مورخ مهم دوران ما بود، یعنی بالاتر از اریک هابسبام، آلن تایلور، و ادوار کار.

جرج رود معتقد است دیدگاه ژول میشله که انقلاب را بروز خشماگین و خودپوی همه مردم علیه فقر و جور تلقی می‌کند، احتمالاً تا به امروز، پرطرفدارترین نظر درباره انقلاب بوده است.

قوانین و نهادهای قدیمی دیگر هیچ اعتباری ندارند و کسی نمی‌تواند پشت آنان پناه بگیرد. در واقع برای آن‌هایی که دلبسته گذشته‌اند دیگر جای امنی وجود ندارد، و این همان معنی انقلاب است.

به نقل از کسانی که روزهای آخر او را از نزدیک دیده بودند پیرمردی بود با قد متوسط و ریش و موهای کاملاً سفید، که بدنی نیرومند و ذهنی هوشیار و شخصیتی محکم و گیرا داشت؛ کوچک‌ترین تضادی در حرف و عملش نبود، هیچ نشانه‌ای از تکبر و خودخواهی و ریا در او دیده نمی‌شد و ساده‌زیستی زاهدانه را سبک زندگی خود کرده بود.

«قدرت وسیله نیست، هدف است. آدمی دیکتاتوری را به منظور حراست از انقلاب برپا نمی‌کند، انقلاب می‌کند تا دیکتاتوری را برپا کند. هدف اعدام، اعدام است. هدف شکنجه، شکنجه است. هدف قدرت، قدرت است». جرج اورول ـ ۱۹۸۴

فریدون آدمیت می‌گفت ـ و معتقد هم بود ـ که عصر سپهسالار دوره‌ای از ترقی‌خواهی در تاریخ کشور ما بود که با عزل او پایان یافت. بعد از دوره بیست و پنج ساله‌ای شروع شد که به اعلام مشروطیت انجامید.

نمی‌شود انکار کرد که خط اصلی داستان و مضمون محوری روایت سریال تلویزیونی به خوبی «معنی آن فاجعه» و علل و عوامل موثر در ایجاد آن را بیان می‌کند.

در یکی از آخرین دقایق فیلم، مجری از گورباچف می‌پرسد دوست داری روی سنگ قبرت چه چیزی بنویسند؟ و او می‌گوید خودم چیز خاصی در ذهن ندارم، اما روی قبر یکی از دوستانم چیزی نوشته شده که در ذهنم جا خوش کرده است: «ما سعی خودمان کردیم».

هرودوت: … سپس تاریخ خود را پی خواهم گرفت و به مرور سرگذشت شهرها، خرد و کلان را بیان می‌دارم. بیشتر شهرهایی که روزگاری عظمت داشتند امروز حقیر شده‌اند و آن‌هایی که در این زمانه توسعه یافته‌اند در اعصار کهن بسی خرد بوده‌اند. تفاوتی ندارد که شهرهایی که از آن‌ها خواهم نوشت بزرگ باشند یا کوچک، چه در این دنیا هیچ چیز تا ابد پایدار نمی‌ماند.