بنی‌جمالی : توجه به روندها و محیط به جای محاکمه افراد
بنی‌جمالی : توجه به روندها و محیط به جای محاکمه افراد
نوزدهمین شماره مجله قلم یاران که مرداد ۱۳۹۸ منتشر شد، در کنار مجموعه‌ای از مطالب جالب و خواندنی و ارزشمندی که به خواننده عرضه می‌کرد، پرونده‌ای هم داشت درباره دکتر محمد مصدق و جنس نگاه و عملکرد او در صحنه سیاسی ایران. این مجله برای این پرونده عنوان «مصدق ضدمشروطه» را انتخاب کرده بود و با توجه به یادداشتها و مصاحبه‌ها ـ فارغ از رد یا تأیید محتوا ـ عنوان درست و مناسبی به نظر می‌رسید. در انتهای این پرونده، مصاحبه‌ای هم با دکتر احمد بنی‌جمالی دیده می‌شد؛ نویسنده کتاب «آشوب: مطالعه‌ای در زندگی و شخصیت دکتر محمد مصدق». در این مصاحبه به نظر ما پنج نکته مهم مطرح می‌شود که به شکل گذرا اینجا با شما مرورشان می کنیم. ناگفته نماند که جملات دکتر بنی‌جمالی عیناً از همان مصاحبه نقل می‌شوند.
یک: باید خاطرنشان کنم که از اشتباهات رایج در حوزه زندگی‌نامه‌نویسی و شخصیت‌نگاری این است که افکار و اندیشه‌های یک شخصیت سیاسی یا روشنفکر را، از ابتدا تا انتها، ثابت تلقی کرده و دینامیک و تحول این اندیشه‌ها را نادیده می‌گیرند. این بی‌توجهی به دینامیسم سیاسی و فکری در مورد مصدق هم صادق است.
دو: برداشت مصدق از سیاست برآیند تجربه‌های سیاسی او … ترکیبی است از مشروطه‌خواهی معتدل، نخبه‌گرا، و نیز سیاست‌ورزی فردی که پس از شهریور ۱۳۲۰ به دلیل تقارن با جنبش‌های ناسیونال ـ دموکراتیک منطقه و جهان، رنگی از دموکراسی‌خواهی توده‌ای ـ ژاکوبنی (غیرپارلمانی) همراه با رهبری کاریزماتیک فردی به خود می‌گیرد.
سه: مصدق از نسل نخست مشروطه‌خواهان بود و بر محدودیت سلطنت و اجرای بدون تنزل قانون اساسی اعتقاد داشت. این ایده مرکزی را در دوره‌های پارلمانتاریستی مصدق در مجالس ۵، ۶، ۱۴ و ۱۶ می‌توان مشاهده کرد. با این حال وقتی خود مصدق وارد حوزه تصدی‌گری سیاسی می‌شود، قانون را گاه بر حسب تفاسیر شخصی خود و متناسب با درکی که از اوضاع و احوال داشت تعریف می‌کند.
چهار: مصدق مطلقاً پوپولیست نبود… عاشق حوزه عمومی بود. درخشیدن در منظر عام و بر چشم و دل توده‌ها نشستن از اولویت‌هایش در سیاست بود. به همین دلیل، مجلس را ترک می‌کرد تا به هواداران منتظرش بگوید که مجلس جایی است که مردم در آن‌جا حضور دارند… شاید همین حساسیت مصدق به نهادهای حائل مثل پارلمان، احزاب و تشکیلات سیاسی، و نیز اشتیاق تمام‌نشدنی‌اش به گفت‌وگوی مستقیم با توده‌های بی‌شکل باعث شده است که برخی او را سیاستمداری پوپولیست و عوام‌فریب بخوانند.
پنج: اینکه کابینه دوم مصدق پس از ۳۰ تیر به دلایل ساختاری و اجتناب‌ناپذیر به سمت بایکوت مخالفان، گرفتن اختیارات کامل اجرا و قانون‌گذاری، کنترل ارتش و شخصی‌سازی بیشتر سیاست پیش رفت، مؤید روندهایی است که عیناً در کشورهای مشابه نیز اتفاق افتاده بود.
پی‌نوشت: برای مطالعه این پرونده و نیز دسترسی به متن کامل مصاحبه با بنی‌جمالی به سایت مجله قلم یاران مراجعه بفرمایید.
