هنر مدرن و هنر ارگانیک ـ معماری در قرن بیستم و تفاوت آن با گذشته
هنر مدرن و هنر ارگانیک ـ معماری در قرن بیستم و تفاوت آن با گذشته
ارنست گامبریچ در کتاب معروف خود، تاریخ هنر، ضمن اشاره به برخی بدفهمیها که درباره بحث هنر مدرن وجود دارد مینویسد: «موضوع به راستی پیچیدهتر از آن است که اینان میپندارند، و هنر مدرن همچون هنرهای دیگر در گذشته، در پاسخ به پارهای مسائل معین پا به عرصه وجود نهاده است. آنان که افسوس گسست در سنت را میخورند، باید به پیش از انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه بازگردند، امری که کمتر کسی امکانش را متصور میداند». چرا پیش از انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه؟ زیرا «چنانکه میدانیم در آن زمان بود که هنرمندان تصور روشنی از مفهوم سبک پیدا کردند، و تجربه حرکتهای جدیدی را آغاز کردند که هرکدامشان ایسم تازهای همچون شعار پیکار جدیدی به میان میآورد». وی برای بررسی نمونهای از هنر مدرن به سراغ معماری میرود، هنری که در آن مقطع، یعنی دوره انقلاب و سالهای پس از آن بیشترین زیان را دید، اما «در به وجود آوردن سبکی جدید و پایدار بیشترین توفیق را داشت». شکلگیری معماری مدرن روندی آهسته داشت، اما عمیقاً ریشه زد و چنان خودش را محکم کرد که امروز کمتر کسی آن را زیر سوال میبرد.
کلید فهم این تحول تاریخی، و تفاوتی که معماری قرن بیستم با گذشته داشت در این نکته است: «معماران تازه پا به میدان نهاده، به جای آویختن به مفهوم معماری به عنوان هنری زیبا، یکسر تزیین (یا دکوراسیون) را کنار نهادند و به معماری، در پرتو هدف و کارکرد آن، از نو نگریستند». گامبریچ از فرانک لوید رایت (مرگ: ۱۹۵۹ میلادی) نام میبرد؛ کسی که «معتقد بود آنچه در یک خانه اهمیت دارد، اتاقهای آن است و نه نمای آن. اگر فضای داخلی خانه بر وفق نیازهای صاحبخانه، درست و جادار طراحی شود، مطمئناً نمای خارجی قابل قبولی هم به وجود خواهد آمد». همین باور به ظاهر ساده او، در زمان خودش انقلابی بزرگ محسوب میشد، «زیرا موجب شد که رایت همه سنتهای کهنه و دستوپاگیر معماری، بهویژه علاقه به تقارن سفت و سخت را زیرپا گذارد». این را نباید ناگفته گذاشت که رایت خودش را مهندس نمیدانست و به چیزی که «هنر ارگانیک» نام گرفته است معتقد بود. «منظورش این بود که خانه باید همچون ارگانیسمی زنده از نیازهای مردم و خصوصیت [یا کاراکتر] یک کشور ریشه بگیرد و بروید».
پینوشت: کتاب تاریخ هنر، نوشته ارنست گامبریچ با ترجمه علی رامین به همت نشر نی به فارسی برگردانده شده و در بازار کتاب کشور ما موجود است. بحث هنر مدرن که ما در این متن به آن پرداختیم، در فصل ۲۷ این کتاب وجود دارد.