تاریخ ایران

دکتر آقاجری: استبداد مطلقه مردن در ایران جنبه‌های سخت‌افزاری مشروطیت را محقق ولی جنبه‌های نرم‌افزاری آن را کاملاً دفن کرد. حال آنکه جنبه‌های نرم‌افزاری اهمیت بیشتری داشت.

سه روز از فوت دکتر محمد مصدق می‌گذشت که گاستون فورنیه، در مقاله‌ای نسبتاً طولانی برای روزنامه لوموند از او و دوره نخست‌وزیری‌اش نوشت. این مقاله با عنوان «مردی که نفت ایران را ملی کرد؛ محمد مصدق در تهران از دنیا رفت» روز هفتم مارس ۱۹۶۷ منتشر شد.

از دید آجدانی این روشنفکران و محافل روشنفکری بودند که جنبش مشروطیت را پیش می‌بردند و انقلاب را در مواجه با نظام استبدادی، در مسیر مطلوب خودشان هدایت می‌کردند.

به قول دکتر زرین‌کوب نخستین چیزی که معمولاً از خواندن اشعار خیام برداشت می‌کنیم اندوه و دردی است که شاعر از بی‌ثباتی و ناپایداری جهان در دل دارد اما «در سخن او معانی دیگر نیز هست».

محمدتقی بهار می‌نویسد «با رؤسای ژاندارم قبلاً صحبت کرده بودند که هنگام ورود قوا به پایتخت، دست درنیاورند و با قزاق‌ها برادروار رفتار کنند» و سد را مهاجمان نشوند؛ وگرنه «ژاندارم بدون شک با تکیه به شهر می‌توانست قوای خسته‌ی قزاق را در ساعت متفرق کند».

روزنامه شفق سرخ (۱۴ آبان ۱۳۰۳): چنان که امیدوار بودیم، بالاخره آقای سردارسپه تصمیم قطعی گرفته‌اند که با خون و آتش که بهترین وسیله‌ای است برای سیاست ملک و نظم کشور به این تمرد و عصیان خاتمه دهند و چنان که پیش‌بینی نمودیم، این تمرد برای خزعل خیلی گران تمام خواهد شد.

این مسأله ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ را به خود درگیر می‌کند: چرا سلطان محمد خوارزمشاه، که بر قلمرویی بدان پهناوری حکومت می‌کرد و ده‌ها هزار مرد جنگی در خدمت خود داشت و می‌توانست ده‌ها هزار نفر دیگر را علاوه بر آن‌ها به خدمت بگیرد، چنین مواجهه سست و ضعیفی با مغولان داشت؟

سرمقاله روز ۲۱ بهمن روزنامه ستاره ایران که «ایران و جمهوریت» نام داشت نمونه جالبی از تبلیغات وسیع هواداران رضاخان برای تغییر نوع حکومت در ایران، از سلطنت مشروطه به جمهوری است.

حدود چهل سال بعد از حمله چنگیز به قلمرو خوارزمشاهیان، موج تازه‌ای از حملات مغول‌ها به غرب آغاز شد. این بار یکی از نوه‌های او به نام هولاکو، مهاجمان را فرماندهی می‌کرد.

بعد از اینکه حسنعلی منصور، اول بهمن ۱۳۴۳ جلوی ساختمان مجلس شورای ملی ترور و مرگ وی قطعی شد، شاه روی هویدا انگشت گذاشت و وی را برای ریاست بر دولت مناسب دید.