تاریخ ایران

روز ۳۰ تیر ۱۳۳۱ دستکم بیست شهر در اعتراض و شورش و آشوب فرورفت و چند ده نفر هم کشته و زخمی شدند. حتی دختر جوانی در آبادان زیر تانک افتاد و جان خود را از دست داد. مصدق و بیشتر هوادارنش، ارتش را به زیاده‌روی و سرکوب متهم کردند، اما کل ماجرای موسوم به «قیام سی تیر» به نفع مصدق و جریان حامی وی تمام شد و او چند روز بعد دوباره، این بار با اختیاراتی که در تاریخ مشروطیت ما سابقه نداشت به قدرت برگشت و زمام امور را به دست گرفت.

می‌گفت امور سیاسی در ایران، کشوری که هزاران مشکل و میلیون‌ها نفر جمعیت دارد «شبیه به یک نمایش کارگردانی می‌شود» که چند بازیگر ثابت همه جای قصه دیده می‌شوند و مدام نقش خودشان را عوض می‌کنند.

رضاشاه در مسیر رفتن به دانشسرا به زنش گفت ترجیح می‌دهم بمیرم، اما زنم را سر برهنه به مردان غریبه نشان ندهم. ولی چاره دیگری ندارم، چون در غیر این صورت دیگران فکر خواهند کرد ایرانیان وحشی و عقب‌مانده‌اند.

فریدون آدمیت می‌گفت ـ و معتقد هم بود ـ که عصر سپهسالار دوره‌ای از ترقی‌خواهی در تاریخ کشور ما بود که با عزل او پایان یافت. بعد از دوره بیست و پنج ساله‌ای شروع شد که به اعلام مشروطیت انجامید.

خودش را مردی قدیس و پیوستن به فرقه‌اش را تنها راه سعادت می‌دید و دلایل عجیب و پیچیده‌ای هم برای ادعاهایش داشت. هرجا هم که بحث و استدلال کافی و راهگشا به نظر نمی‌رسید از شیوه‌های دیگر، یا به قول زرین‌کوب از ضربه‌های خنجر و ایجاد رعب و وحشت بهره می‌برد.

در شاهنامه آمده است که در قادسیه، نبردی تن به تن میان رستم فرخزاد و سعد بن ابی‌وقاص درگرفت و در آن فرمانده ایرانی به دست فرمانده عرب کشته شد. درحالی که چنین نبود و رستم به ضرب نیزه سربازی عادی از پا افتاد. این روایت «در واقع به آن قصد ساخته شده است که تا کشنده سردار سپاه ایران سردار سپاه عرب باشد، نه یک عرب گمنام و بی‌نشان».

دیوید مورگان: شاه عباس در آغاز زمامداری خود آنقدر نیرومند نبود که دست به هجومی جدی علیه عثمانی‌ها بزند، و امیدی هم نداشت که بتواند همزمان در دو جبهه با عثمانی‌ها و ازبک‌ها بجنگد. در واقع قبل از آنکه به تجدید سازمان داخلی امپراتوری خود بپردازد، نمی‌توانست انتظار دستاورد نظامی قابل توجهی را داشته باشد.

سال‌های پایانی دوران هخامنشی و رویارویی این شاهنشاهی دویست ساله با یورش سپاه مقدونی یکی از مهم‌ترین فصل‌های تاریخ ایران باستان محسوب می‌شود. مهاجمان در سه جنگ بزرگ پارس‌ها را مغلوب و منهزم کردند و پس از هر پیروزی و پیشروی بر بخش‌هایی از قلمرو آن‌ها سیطره یافتند. نخستین جنگ، اوایل خرداد سال ۳۳۴ پیش از میلاد در ساحل رود گرانیک روی داد. این یادداشت، نگاهی به این نبرد و نتایج و پیامدهای آن است.

برتولد اشپولر معقتد بود آزردگی عمیق و طولانی‌مدت ایرانیان از سیاست‌های تبعیض‌آمیز دولت بنی‌امیه، رفته‌رفته به «دشمنی» تبدیل شد و آنان را با جنبش‌های مخالف همراه کرد. امویان هم چشم بر واقعیت‌ها بستند و پیامدهای احتمالی این خشم و خصومت را جدی نگرفتند.

شاه عباس در مقاطعی از دوره پادشاهی خود تلاش می‌کرد تا ضمن تقویت روابط با دولت‌های اروپایی، آنان را به اتحادی نظامی ضد امپراتوری عثمانی و نیز پرتغالی‌ها بکشاند. اما جز امضای برخی معاهدات تجاری، دستاورد چندانی از این کوشش‌ها حاصل نشد. سفارت موسی بیگ به هلند نیز یکی از این تلاش‌های ناموفق بود.