نقد و نظر

در شاهنامه آمده است که در قادسیه، نبردی تن به تن میان رستم فرخزاد و سعد بن ابی‌وقاص درگرفت و در آن فرمانده ایرانی به دست فرمانده عرب کشته شد. درحالی که چنین نبود و رستم به ضرب نیزه سربازی عادی از پا افتاد. این روایت «در واقع به آن قصد ساخته شده است که تا کشنده سردار سپاه ایران سردار سپاه عرب باشد، نه یک عرب گمنام و بی‌نشان».

دیوید مورگان: شاه عباس در آغاز زمامداری خود آنقدر نیرومند نبود که دست به هجومی جدی علیه عثمانی‌ها بزند، و امیدی هم نداشت که بتواند همزمان در دو جبهه با عثمانی‌ها و ازبک‌ها بجنگد. در واقع قبل از آنکه به تجدید سازمان داخلی امپراتوری خود بپردازد، نمی‌توانست انتظار دستاورد نظامی قابل توجهی را داشته باشد.

“از جنگ جهانی اول به بعد شمار قربانیان غیرنظامی در جنگ‌ها به مراتب بیشتر از تلفات نظامی مجموع کشورهای متخاصم به استثنای امریکا بوده است.”

ــ اریک هابسبام؛ عصر نهایت‌ها

بدون تردید، از زیرورو کردن اسناد و شواهد تاریخی و مطالعه تا حد امکان دقیق تاریخ اسکاتلند در روزگار رابرت بروس به تصویری متفاوت با آنچه فیلم به ما عرضه می‌کند می‌رسیم؛ هرچند شاید در اصل و اساس ماجراها، و جنبشی که رابرت بروس رهبری کرد تفاوت چندانی میان تاریخ و فیلم وجود نداشته باشد.

“توانستی سر دربیاوری که چطور میلیون‌ها آدم، له شده زیر بار تبلیغات و نبود اطلاعات، خو کرده به توحش به زور تلقین و انزوا، محروم از اراده آزاد و حتی از کنجکاوی، به سبب ترس و عادت به بردگی و چاپلوسی، قادر بودند ترخیو را پرستش کنند.”

از دید آجدانی این روشنفکران و محافل روشنفکری بودند که جنبش مشروطیت را پیش می‌بردند و انقلاب را در مواجه با نظام استبدادی، در مسیر مطلوب خودشان هدایت می‌کردند.

بسیاری از سفیدپوستان جنوب ایالات متحد امریکا که مخالف لغو برده‌داری بودند نه منافع اقتصادی در حفظ وضع موجود داشتند و نه از تمکن مالی برای خرید و نگهداری از بردگان برخوردار بودند. پس چرا برای حفظ و تداوم نظام برده‌داری جنگیدند؟

مرگ هر انسان جانم را می‌کاهد/ چرا که من با تمام بشر درهم آمیخته‌ام/ و بدین سان/ هرگز نمی‌پرسم که ناقوس برای که می‌زند/ چرا که می‌دانم برای توست.

این مسأله ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ را به خود درگیر می‌کند: چرا سلطان محمد خوارزمشاه، که بر قلمرویی بدان پهناوری حکومت می‌کرد و ده‌ها هزار مرد جنگی در خدمت خود داشت و می‌توانست ده‌ها هزار نفر دیگر را علاوه بر آن‌ها به خدمت بگیرد، چنین مواجهه سست و ضعیفی با مغولان داشت؟

تحلیل مختصر و مفید جاشوا زیتز در نشریه آتلانتیک، تحلیلی دقیق و گویاست. وی ضمن فهرست کردن چند اشتباه تاریخی و روایی در لینکلن (۲۰۱۲) می‌نویسد: «فیلم بی‌نقصی نیست، اما فیلم مهمی است».